[opinie] Bij de oude tijd horen een oude tijdgeest, een oude economie, oude ambities en een oude mindset, en over die mindset wil ik het graag eens met u hebben:

Lang hebben we (in de Westerse wereld) geloofd dat álles maakbaar is. Producten en diensten. Wijken en steden. De samenleving, succes, álles was maakbaar. Dachten ‘we’.

Maakbare steden
Vanuit die maakbaarheidsgedachte zijn overheden rationeel en vanachter bureaus gaan schetsen hoe ons fysieke land eruit moest zien. Zo ontstond ‘het nieuwe bouwen’, met De Bijlmer als bedenkelijk hoogtepunt. Geplande steden stammen uit een tijdperk met zijn eigen mindset. Een mindset waarin de collectieve ‘iedereen een auto’ droom een belangrijke rol speelde, en dat zie je terug in hoe er gebouwd werd.

Die geplande steden en wijken hebben weer zo hun eigen gevolgen, waaronder: overmatig autogebruik, want voor iedere boodschap moet je de wijk uit. Maar die geplande steden en wijken hebben, althans daar ben ik van overtuigd, ook bijgedragen aan individualisering, verharding, vereenzaming, en uiteindelijk verpaupering.

Mevrouw Jane Jacobs zei het in de zestigere en zeventiger jaren al: ‘New ideas need old buildings’. Ze had gelijk, zo bewijzen Strijp S, de Van Nelle Fabriek en vele andere creatieve broedplaatsen van nu. Een andere wijze uitspraak van mevrouw Jacobs wordt in ons land nog veel te weinig ter harte genomen, namelijk: ‘Naast elkaar wonen leidt tot sociale interactie. Boven elkaar wonen niet.’ Die uitspraak mag u letterlijk nemen, en denken aan flatgebouwen. U mag het ook figuurlijk nemen, en erbij stil staan dat u uw buren wel kent maar de mensen in de straat achter de uwe waarschijnlijk niet.

Maakbaar succes
We hebben ook lang gedacht dat ‘succes’ maakbaar is, en vanuit die gedachte ontstond psychische druk op de schouders van álle mensen maar vóóral van jonge mensen: Als je niet succesvol bent dan ben je ‘dus’ een loser, en als je een loser bent dan is dat ’dus’ je eigen schuld. Op die manier werden mensen in de voorbije decennia een soort van outcast als ze niet aan de maatschappij brede succes-norm voldeden. Die druk zie je terug in de enorme aantallen burn-outs, een fenomeen dat zich op steeds jongere leeftijden voordoet. Je ziet het ook terug de groei van het aantal zelfdodingen, ook onder jongeren. De druk om toch vooral succesvol te zijn lijk je ook terug te zien in persoonlijke schulden, variërend van studieschulden tot honderdduizenden onder-water-hypotheken. We hebben geld geleend alsof het niet op kon, voor een belangrijk deel om toch maar vooral aan de succes-norm te voldoen.

Veranderaars
In de huidige tijd wordt veel gesproken over verandering. Over tijdperk van verandering en over verandering van tijdperk. Over ‘kantelen’, over ‘the rise of the creative class’ en over wat nog niet meer. Er wordt wel veel gepraat maar erg veel vragen worden er niet gesteld. Wat ik mis zijn vragen als ‘wat is er nu precies aan het veranderen?’, ‘wat was de oude mindset?’, ‘wat zijn of waren daarvan de gevolgen?’ en ‘wat zou dan de nieuwe mindset moeten zijn?. Als het gaat om de maakbaarheid van succes zou je nog even door kunnen vragen, bijvoorbeeld: Wat is dat dan, succes? En: Waarom zou je het ambiëren?

Hoe leg je een Eskimo uit wat een woestijn is?
Zolang we in de abstracties van het begrip ‘verandering’ blijven hangen vrees ik dat veel leed onnodig lang blijft voortduren. ‘Hoe leg je een Eskimo uit wat een woestijn is?’ vroeg een collega hogeschool-docent mij ooit. Ik citeer hem nog regelmatig. Want inderdaad: Hoe leg je aan je studenten uit wat iets, dat zij niet kennen, behelst?
Iets vergelijkbaars zie ik momenteel in de samenleving gebeuren: Er wordt heel veel ‘nieuw’ en ‘anders’ gepredikt maar de context ontbreekt. Wat is er dan ‘oud’ en ‘te veranderen’? Hoe was het, hoe is het, en hoe moet het worden?

Tastbare zaken, zoals milieu, groen, duurzaam en dergelijken, wat daar anders aan moet daar hebben de meesten van ons wel een beeld bij. Maar de niet tastbare zaken zoals de sociale cohesie, medemenselijkheid, empathie, het uitstellen van oordelen of het charmante Friese woord ‘mienskip’, dat alles laat zich niet zo makkelijk in woorden vatten.

‘Zacht leed’, harde gevolgen
Over niet tastbare zaken gesproken: Er is een veelheid aan psychisch leed dat decennia lang niet benoemd is. Een van de vele oorzaken van psychisch leed is uitzichtloosheid. Dat uitzichtloosheid desastreuze gevolgen kan hebben daar werden en worden we de laatste tijd keihard mee geconfronteerd: denk maar aan de vluchtelingen of aan vermeende broeinesten als het Brusselse Molenbeek. Maar denk ook eens aan de ruim 1 miljoen Nederlanders die antidepressiva gebruiken, en denk dan niet meteen aan de hoge ziektekosten maar aan de oorzaken van dat medicijngebruik. Denk eens aan de 18.000 dakloze jongeren in ons land, en aan de oorzaken daarvan. Denk eens aan de oorzaken en de nog onbekende gevolgen van en voor alle kinderen die momenteel ‘ADHD blockers’ als Ritalin gebruiken. Er zou zich zomaar een nieuw Softenon drama kunnen voltrekken, maar dan psychisch van aard.

Dromen
Ik denk dat de tijd is aangebroken om onze aandacht meer te verdelen. Natuurlijk moeten we aandacht blijven geven aan alle misstanden, aan alle vernielingen aan het milieu, aan alle onrecht, ongelijkheid, graaigedrag en korte termijn denken. Kortom aan alles wat we niét meer en dús anders willen. Maar daarnaast zouden we meer aandacht kunnen geven aan al het ‘zachte leed’ en hoe we dat nu en in de toekomst voorkomen. We zouden ook wat meer aandacht mogen schenken aan al hetgeen we wél willen. Aandacht voor onze dromen en wensen: Hoe zou de samenleving eruit moeten zien? Wat wensen we onszelf? Wat wensen we onze naasten? Waar dromen we van? Hoe zou de ideale wereld eruit zien? En hoe ziet ons ideale persoonlijke leven eruit?

En nee, deze keer gaan we dat niet plannen of organiseren. Deze keer gaat het om de leefwereld, en niet om de systeemwereld. Deze keer geen planologen en stedenbouwkundige die ons voorschrijven hoe we wonen moéten. Deze keer staan wij, onze dromen, onze wensen en hoe wij willen leven centraal.

Laten we gewoon beginnen. Beginnen door het gewoon eens te hebben over onze dromen, over onze wensen en over al hetgeen waarvan we denken dat het ons gelukkiger gaat maken. Als u wel eens een woonprogramma kijkt dan ziet u dat mensen hun woonwensen visualiseren op zogeheten moodboards. Zou het niet leuk zijn als we die woonwensen eens wat breder trekken en allemaal een moodboardje maken van onze levenswensen? Zou het niet leuk zijn als er bij de volgende kamerverkiezingen geen saaie en taaie partijprogramma’s uitgedeeld worden maar de persoonlijke dromen-en-wensen-moodboardjes van politici?

Ik verheug me nu al op de volgende verkiezingen. Met dromen-en-wensen-moodboardjes zouden die eindelijk weer eens echt ergens over gaan 😉

Toine Nagel

Inspiratie:

Lord Richard Layard geeft zijn interessante en inspirerend kijk op ‘purpose’ en op ‘happiness’:

• Bronnen: Action For Happiness